Поимник за прва година

А

Авогадров број (N_A) е број на дефинирани единки во еден мол–6,022 х 10²³

Авогадровата хипотеза вели дека кога се споредуваат еднаков број молекули на различни гасови на иста температура и притисок тие зафаќаат еднакви волумени.

Авогадровиот закон вели дека на точно определена температура и притисок, волуменот на гасот е правопропорционален на количеството на гасот.

Аеробна оксидација е процес на оксидација кој се случува во присуство на кислород.

Актинидните елементи го сочинуваат делот од f-блокот на периодниот систем во кој во согласност со изградбениот принцип се пополнува 5f потслојот.

Алотроп (алотропска модификација) е една, две или повеќе форми на елемент кои се разликуваат според нивната основна молекулска структура.

Алфа (a) честичка се состои од два протона и два неутрона. Таа е идентична на двојно јонизиран хелиумов јон, Не²⁺..

Ампер (А) е основна единица за јачина на електрична струја. Еден ампер е струјаод1 кулон во 1 секунда: 1 А = 1 С/ѕ.

Амфипротична супстанца е таква супстанца која може да се јонизира или како Бренштед-Лориева киселина или како база, зависно од киселинско-базните својства на другите единки во растворот.

Амфотерна супстанца (обично оксид или хидроксид) може да реагира или со киселина или со база. Централниот елемент на оксидот или хидроксидот, во кисели раствори се јавува во катјонот, а во базни раствори во анјонот.

Анаеробно разложување е разложување во отсуство на кислород.

Аналитичка хемија е гранка на хемијата која се занимава со определување на составот и својствата на супстанци и смеси.

Анјон е негативно наелектризиран јон.

Анода е електрода на која се случува полуреакција на оксидација. Тоа е негативна електрода во волтина ќелија и позитивна електрода во ќелија за електролиза..

Антисврзувачка молекулска орбитала е онаа орбитала која има голема електронска густина (електронска веројатност) подалеку од областа помеѓу сврзаните атоми. (Види исто така, сврзувачка молекулска орбитала имолекулска орбитала.)

Апсолутна нула е најниската можна температура: –273,15 ºС = 0 K

Атмосфера (atm) е единица која се користи за мерење на притисок на гас. Таа е еднаква на притисокот на живин столб чија висина изнесува точно 760 mm. Односно, 1 atm = 760 mmHg.

Атоми се најмалите единкиво примерок од материјата. Атомите на еден елемент се разликуваат од атомите на сите други елементи. (Види исто така, елемент.)

Атомска маса на елемент е средна вредност од масите на атомите на изотопите кои природно се среќаваат кај некој елемент.

Атомска орбитала е бранова функција на електрон која е дефинирана со точно определени вредности на квантните броеви n, l и m_l во брановата равенка.

Атомски број (Z) на атом е бројот на протони во атомското јадро.

Атомски радиус е мерка за големината на атомот определена врз основана мерења на меѓујадрените растојанија. (Види исто така, ковалентен радиус, јонски радиус и метален радиус.)

Афинитет кон електронот е промена на енергијата која се случува кога се додава електрон кон атом во гасна состојба.

Б

База е (1) соединение кое создава хидроксидни јони, ОН^–,во воден раствор (Арениусова теорија); (2) протон-акцептор (Бренштед-Лориева теорија); (3) атом, јон или молекула која донира пар од електрони за да се образува ковалентна врска (Луисова теорија).

Базен оксид е оксид на метал чија реакција со вода доведува до создавање на база.

Барометар е уред кој се користи за да се измери притисокот кој го врши атмосферата.

Бета (b^–) честичката е идентична на електрон и се емитира од јадра на некои радиоактивни атоми при нивното радиоактивно распаѓање. Во јадрото кое се распаѓа атомскиот број се зголемува за една единица, а масениот број останува неизменет.

Бигорлива (тврда) вода е подземна вода која содржи значителна концентрација на двојно наелектризирани катјони кои потекнуваат од природни извори, како што се Са²⁺,Mg²⁺,Fe²⁺ и соодветни анјони.

Бидентатен лиганд има две точки на поврзување со металниот центар во комплекс.

Бирета е долга градуирана цевка направена така што можеда се префрлат точно определени волумени на течни раствори со регулација на чепот на нејзиниот крај.

Благороден гас (инертен гас) е елемент од групата 8А на периодниот систем. Благородните гасови имаат валентен слој со електронска конфигурацијаns²np⁶ (освен хелиум, 1ѕ²).

Брзина на реакција е зголемувањето на концентрацијата на продуктите во единица време или намалување на концентрацијата на реактантите во единица време, обично е изразена во Ms^–1.

В

Влажност е мерка за содржината на водни пареи во воздухот .Апсолутна влажност е вистинското количество на водна пареа присутно во примерок од воздух, а релативна влажност на воздухот е мерка за содржината на водната пареа како процент од максимално можното количество.

Во цврста супстанца со мрежа од ковалентни врски, ковалентните врски се протегаат низ целата кристалната супстанца.

Воден раствор е раствор во кој водата е растворувач.

Водородна врска е вид на меѓумолекулска сила во која атомот на водород е ковалентно сврзан во една молекула, а симултано е привлекуван кон атом на неметал од соседна молекула. Во најголем број од случаите, и атомот со кој е сврзан атомот на водород и тој со кој се привлекува мора да бидат мали атоми со голема електронегативност, обично N,O или F.

Г

Гама (g) зраци е силно пенетрирачки облик на електромагнетно зрачење кое се емитира од јадрото на определени радиоактивни атоми кои се распаѓаат.

Гасна константа (R) е константа на пропорционалност која се користи во законот за идеален гас и други релации и има вредност од 0,082057Latm/(molK) или 8,314J/(molK)..

Главен квантен број (n) е првиот од трите квантни броеви чија специфична нумеричка вредност мора да се определи за да се стигне до решение на Шредингеровата бранова равенка за атомот на водород:n = 1, 2, 3, .... Неговата вредност го означува главниот енергетски слој на електронот во атом.

Главен слој (ниво) претставува збир од орбитали кои имаат ист главен квантен број.

Глобално затоплување се однесува на претпоставено зголемување на просечната температура на Земјата кое е резултат на акумулацијата на СО₂ и други гасови кои апсорбираат инфрацрвени зраци во атмосферата.

Групи на периодниот систем се вертикални колони од елементи кои имаат слични својства.

Густина (ρ) на примерок на материја е однос меѓу неговата маса и неговиот волумен, односно, масата на примерокот поделена со неговиот волумен: d = m/V.

Д

Двојна врска е ковалентно сврзување во кое два атоми меѓу себе делат два пара електрони.

Дебај (D) е единица која се користи да се изрази диполниот момент на поларни молекули.Еден дебај е еднаков на 3,34 х 10^–30 C m.

Дегенерирани орбитали се две или повеќе орбитали кои се наоѓаат на исто енергетско ниво.

Дејонизирана вода е вода која е ослободена од јоните со јоноизменувачки процес.

Делови од милјарда (partsperbillion, ppb) изразува состав на смеса како број на делови на една компонента на милијарда делови од целата смеса, обично на база на маса за течни раствори и на база на молови за гасни смеси.

Делокализирани електрони се сврзувачки електрони кои се раширени преку неколку атоми, а не се на фиксирана локација помеѓу два атоми.

Динамичка рамнотежа сејавува кога два спротивни процеси сеодвиваатсо точно иста брзина при што, како резултат на тоа, нема нето промена.

Диполен момент (m) на поларна молекула е производ од големината на полнежите (d) и растојанието на кое се раздвоени.

Дисперзиона сила е привлечна сила помеѓу моментален дипол и индуциран дипол.

Дифузија е процес при кој една супстанца се меша соеднаили повеќе други супстанци како резултат на хаотичното движење на молекулите.

Должина на врскана определена ковалентна врска е растојанието помеѓу јадрата на двата атоми сврзани со тој тип на врска.

d-блок е дел од периодниот систем во кој (n – 1)d потслојот (d потслојот веднаш до надворешниот слој) се пополнува според изградбениот процес. d-блокот ги опфаќа елементите од В-групите во периодниот систем.

Е

Експеримент е внимателно контролиран процес осмисленсо цел да се испита некоја хипотеза.

Експериментална добивка е измерената количина на посакуваниот продукт добиен во хемиска реакција. (Види, исто така, теоретска добивка и процентен принос.)

Ексцитирана состојба на атом е состојба во која еден или повеќе електрони преминале од основната состојба во повисоко енергетско ниво. (Види исто така, основна состојба.)

Електрода е спроводлива цврста супстанца вронета во раствор или стопен електролит за да пренесе електричество кон или од течноста. (Види исто така, анодаи катода.)

Електролиза е разложување на соединенија со протекување на електричество низ јонски раствор или стопена сол. При тоа се случува неспонтана хемиска промена.

Електролит е соединение кое спроведува електричество кога е стопено или е во течен раствор.

Електролитичка ќелија (ќелија за електролиза) е електрохемиска ќелија во која се одвива електролиза.

Електрон е честичка која носи единечно количество негативен електричен полнеж. Електронот има маса од 0,0005486 u и се наоѓа надвор од атомското јадро.

Електрон-волт е единица за енергија еднаква на енергијата која ја добива електронот кога во вакуум минува низ потенцијална разлика од 1 V.

Електронегативност (ЕN) на елемент е мерка за тенденцијата на неговите атоми да ги привлекуваат сврзувачките електрони кон нивво молекули.

Електрони во внатрешните пополнети слоеви се електрони кои се наоѓаат во внатрешните слоеви на атомите. (Види исто така,валентни електрони.)

Електронска група е збир од валентни електрони локализирани во областа околу централниот атом која ги одбива другите групи на валентни електрони. Таа може да биде сврзувачки пар на електрони во единечна врска, два пара на електрони во двојна врска, три пара на електрони во тројна врска, неподелен пар од електрони или дури и неспарен електрон.

Електронска конфигурација на атомeопис на распределбата на електроните помеѓу атомските орбитали на атомот.

Електрофилен реагенс е молекула или јон со дефицит на електрони која прифаќа електронски пар однекојамолекула образувајќипритоаковалентна врска.

Елемент е супстанца која со хемиски реакции не може да се разложи на поедноставни супстанци. Сите атоми на определен елемент имаат ист атомски број.

Елемент од главна група е елемент во кој потслојот кој се пополнува во процесот на изградба е или ѕ или р потслој на главниот слој со најголем главен квантен број (надворешниот слој). Елементите од главните групи се лоцирани во ѕ- и р-блоковите на периодниот систем.

Елементарна реакцијана молекулско ниво претставува еден чекор од вкупниот механизам со кој се одвива хемиската реакција. (Види исто така, бимолекуларна,тримолекуларна имономолекуларна реакција.)

Емпириска формула е наједноставна формула во која се претставени елементите во соединение и најмалиот целоброен однос во кој се сврзуваат нивните атоми.

Енергијатае способност да се врши работа

Енергетско ниво (слој) е состојба на атомот определена од локацијата на неговите електрони помеѓу различни главни слоеви и потслоеви.

Енергија на јонизација е енергијата која е потребна за да се отстранинајслабосврзаниотелектрон од атом (или јон) во основна состојба во гасна фаза.

Ефективна јонска равенка е равенка која ги претставува молекулите или јоните кои учествуваат во хемиската реакција, елиминирајќи ги сите други кои не учествуваат во истата (таканаречени јони набљудувачи).

Ефектот на стаклена градина се однесува на способноста на СО₂(g) и определени други гасови да ја апсорбираат и да ја заробат енергијата која ја зрачи површината на Земјатаво вид на инфрацрвено зрачење.

Ефузија е процес во кој гасот излегува од садот во кој се наоѓаниз мал отвор. (Види исто така, Греамов закон за ефузија.)

З

Загадувачка супстанца во воздухот е супстанца која во воздухоте застапенаво поголема мера отколку што е нејзината природна застапености која има некакво(и) непожелно(и) влијание(ја) врз околината.

Закон за запазување (конзервација) на енергијата: при физичка или хемиска промена енергијата не може ниту да се создаде ниту да се уништи.

Закон за запазување на масата: при една реакција вкупната маса останува константна. Односно, масата на продуктите на реакцијата секогаш е еднаква на вкупната маса на потрошените реактанти.

Закон за повеќекратни масени односи: кога се споредуваат две или повеќе соединенија на два исти елементи тогаш масите на едниот елемент кои се комбинират со точно определена маса од вториот елементи се во меѓусебен однос како мали цели броеви.

Закон за постојани волуменски односи: при реакции меѓу гасови мерени на исти температури и притисоци, волумените на гасните реактанти и продукти се односуваат како мали цели броеви.

Закон за постојани масени односи или законот за константни пропорции: сите примероци на определено соединение имаат ист состав. Односно, сите примероци имаат исти масени односи на елементите присутни во соединението.

Запалив материјал е материјал кој при иницијација лесно гори и претставува опасност од пожар.

И

Идеален гас е хипотетички гас кој строго се покорува на едноставниот гасен закон и на законот за идеален гас.(Идеален гас ја задоволува равенката на идеална гасна состојба,  pV = nRT, eгзактно и при било кои услови)

Изоелектронските единки (атоми, јони, молекули) имаат ист број на електрони.

Изомери се соединенија кои имаат иста молекулска формула но различни структурни формули.

Изотопи се атоми кои имаат ист број на протони во нивните јадра – ист атомски број – но различен борј на неутрони, па затоа и различен масен број.

Индикатор е супстанца која се додава на реакционата смеса при титрација, а која ја менува бојата при или близу до еквивалентната точка.

Индустриски смог е загаден воздух поради индустриски активности. Главните загадувачи се оксиди на сулфур и цврсти честички.

Инертен пар претставуваатns² електроните во валентниот слој на елементите зад преодните елементиодгрупите 3А, 4А и 5А. Овие електрони можат да останат во валентниот слој поотпуштање на np електроните, како кајTl⁺,Sn²⁺,Pb²⁺ иBi³⁺.

Интензивно својство е својство на примерок од материјата, како, на пример, температурата или густината, кое не зависи од количеството материја која се проучува.

Интермедијар (Меѓупродукт) е супстанца која се создава во еден елементарен чекор во реакциониот механиза, а се конзумира во друг. Интермедијарот не се јавува во хемиската равенкана вкупниот процес.

Интерхалогено соединение е соединение на два (понекогаш три) халогени елементи.

Ј

Јадро на атом е густо пакувано позитивно наелектризирана средиште на атомот кое содржи протони, неутрони, а кое претставува најголем дел од масата на атомот.

Јон е честичка со електричен полнеж која се состои од еден или повеќе атоми.

Јонска врска се привлечни сили помеѓу позитивни и негативни јони кои ги држат јоните заедно во цврст кристал.

Јонски радиус е мерка за големината на катјон или анјон која се базира на растојанието помеѓу центрите на јоните во јонско соединение.

Јонско соединение е соединение кое се состои од спротивно наелектризирани јони кои се држат заедно со електростатски привлекувања.

К

Калорија (cal) е енергија која е потребна да се зголеми температурата на 1 g вода за 1 ºС (поточно од 14,5 на 15,5 ºС). 1 cal = 4,184 Ј.

Катализатор е супстанца која ја зголемува брзината на реакцијата без да се троши во истата реакција. Катализаторот го менува механизмот на реакцијата до некој со пониска енергија на активација.

Катјон е позитивно наелектризиран јон.

Катода е електрода на која се одвива полуреакција на редукција. Тоа е позитивна електрода во волтина ќелија, а негативна електрода во ќелија за електролиза.

Катоден зрак е сноп од електрони кои патуваат од катодатаконанодата кога низ евакуирана цевка се спроведува електрично празнење.

Квант е најмало количество енергија која може да се емитира или апсорбира во некој процес, определена со равенствотоE =hn.

Квантен број на електронскиот спин (m_s) е четвртиот квантен број (дополнение на трите кои се потребни во Шрeдингеровата бранова равенка) кој е потребен за да се комплетира ознаката на орбиталата на електронот. Двете можни вредности на спинскиот квантниот број се +1/2 и –1/2.

Квантна (бранова) механика е математички опис на атомската структура базиран на брановите својства на субатомските честички.

Квантни броеви се определени целобројни вредности кои се доделуваат на трите параметри во брановата равенка за да се добијат прифатливи решенија на равенката.

Квантниот број за орбиталниот момент на импулсот е вториот од трите параметри кои мора да се определат за да се дојде до решение на Шредингеровата бранова равенка за атомот на водород:l = 0, 1, 2, 3, …..n – 1.Вредноста наl определува точно определено подни во или потслој во главниот енергетски слој.

Келвин (K) е основнаSIединица за температура. Интервалот од 1 келвин во Келвиновата скала е ист како тој за еден степен во Целзиусовата скала.

Келвинова скала е скала на апсолутната температура со нула на –273,15ºС. Нејзината релација со Целзиусовата скала еT(K) =T(ºC) + 273,15.

Килограм (kg) е основна SI единица за маса.

Килопаскал (kPa) е 1000 паскали (Ра). (Види исто така, паскал.)

Кинетичка енергија (E_k) е енергијата при движење дадена со изразот E_k = ½mv².

Кисел дожд е дожд кој е покисел од системот во кој водата е во рамнотежа со атмосферскиот јаглерод диоксид.

Киселина е (1) соединение кое содржи водород и кое може да оддаде водородни јони, Н⁺, во воден раствор (Арениусова теорија); (2) протон-донор (Бренштед-Лориева теорија); (3) атом, јон или молекула што може да прими електронски пар и да формира ковалентна врска (Луисова теорија).

Киселински оксид е оксид на неметал кој при реакција со водата образува тернарна киселина како единствен продукт.

Киселинско-базен индикатор е супстанца која се додава кон реакционата смеса при титрација, ако ја ја менува бојата во еквивалентната точка или во нејзина близина.

Ковалентен радиус на атом е една половина од растојанието помеѓу јадрата на два слични атоми сврзани во молекула.

Ковалентна врска е врска која се формира од пар електрони кои се поделени помеѓу атомите.

Колигативно својство е физичко својство – како, на пример, намалувањето на парниот притисок, намалување на температурата на мрзнење, покачување на температурата на вриење и осмотскиот притисок – кое зависи од концентрацијата на растворената супстанца во растворот, но не и од идентитетот на растворената супстанца.

Колоид е диспергиран систем во кој диспергираната супстанца има една или повеќе димензии (должина, ширина или дебелина) во опсегод околу 1 nm до 1000 nm.

Комплекс се состои од централен атом (комплексообразувач) кој обично е метален јон и координативно ковалентно сврзани групи наречени лиганди.

Комплексен јон е комплекс кој е носител на нето позитивен (комплексен катјон) или негативен (комплексен анјон) електричен полнеж.

Кондензација е претворба на гас (пареа) во течност.

Координативна ковалентна врска е врска помеѓу два атома во која еден атом ги дава двата електрони од заедничкиот електронски пар.

Координативно соединение е супстанцакоја се состоиод еден или повеќе комплекси.

Координационен број на метален центар во комплекс е вкупниот број на точки околу централниот атом на кои може да се случува сврзувањето со лигандите.

Корозивен материјал е тој кој со хемиска реакција го нагризува металот или легурата. Корозивниот материјал треба да се чува во специјални садови поради тоа што тој корозивно делува насадови изработени од обични материјали.

Кристал е структура која има рамни површини,остри рабови и правилен геометриски облик. Основните единки– атоми, јони или молекули – се подредени на правилен начин кој се повторува и се протега во три димензии низ кристалот.

Кристалохидрат е соединение кое вградува молекули вода во својата основна цврста структура. Формулната единка на кристалохидратот вклучува точно определен број молекули вода.

Кулон (С) е SI единица за електричен полнеж. Електричниот полнеж на електронот, на пример е –1,602 х 10^–19 С.

Л

Лантанидните елементи го сочинуваат делот одf-блокот на периодниот систем во кој при процесот на изградба се пополнува 4f послојот.

Леано железое легура на јаглерод и железо која се лее во определен облик и содржи 1,8–4,5 % С.

Легура е метален материјал кој се состои од два или повеќе елементи.

Лиганд е некоја хемиска честичка (атом, молекула, анјон или ретко катјон) кој е сврзан со метален центар во комплекс (комплексообразувач) со координативна ковалентна врска.

Литар (L) е мерна единица за волумен еднаква на 1 кубен дециметар или 1000 кубни центиметри: 1L= 1dm³ = 1000cm³.

Луисовска база. Види база.

Луисовска киселина.Види киселина.

Луисовска структура е претставување на ковалентото сврзување преку Луисови симболи, поделени парови електрони и неподелени парови електрони.

М

Магнетен квантен број (m_l) е последен од трите параметричијаспецифична вредностмора да се определи за да се дојде до решение на Шредингеровата бранова равенка за атомот на водород:m_l е цел број помеѓу –l и+l (вклучувајќи 0). (Види исто така,, квантен број на орбиталниот моменти главен квантен број.)

Макромолекули се големи молекули (полимери) кои имаат мали молекули (мономери) како градбени единки.

Маса е количество на материја во некој објект. Таа е поврзана со силата која е потребна да се придвижи објектот или да се промени неговата брзина ако објектот веќе се движи.

Масен број (А) е збир од бројот на протони и неутрони во јадрото на атомот. Тој исто така се нарекува и нуклеонски број.

Материја е сè што зафаќа простор и има маса.

Меѓумолекулска сила е силапомеѓу молекулите.

Менискус е границата помеѓу течноста и воздухот над нејзе.

Метал е елемент кој има карактеристичен збир на својства: сјај, добра топлинска и електрична спроводливост, ковливост и растегливост. Во општ случај, атомите на металите имаат мал број валентни електрони и покажуваат тенденција да образуваат катјони. Металите се наоѓаат на левата страна од скалестата дијагонална линија во периодниот систем.

Метален радиус е една половина од растојанието помеѓу јадрата на соседни атоми во цврст метал.

Металоид е елемент кој има физички изглед на метал но исто така и некои својства на неметали. Металоидите се лоцирани долж скалестата дијагонална линија во периодниот систем.

Метар е основнаSIединица за должина.

Метастабилна фаза е термодинамички нестабилна фаза што опстојува затоа што преминот е спречен кинетички

Милиметри живин столб (mmHg) е единица која се користи да се изрази притисокот на гас: 1mmHg= 1/760atm(точно). (Види исто така, атмосфера.)

Моделот на слободен електрон го разгледува металот како да е составен од позитивни јони опкружен со „море“ од подвижни електрони.

Мол (mol) е количество супстанца кое содржи толку елементарни единки (атоми, молекули, формулни единки) колку што има атоми во точно 12gна изотопот јаглерод-12.

Молалност (m) на раствор е количество на раствореникот, изразено во молови, на еден килограм растворувач (не раствор).

Моларен волумен на гас се однесува на волуменот што го зафаќа еден мол гас на определена температура и притисок. Тој во основа е независен од видот на гас. На стандардна температура и волумен, моларниот волумен на идеален гас е 22,4141L.

Моларна концентрација.Види моларност.

Моларна маса на супстанца е масата на еден мол од таа супстанца. Таа е бројно еднаква на атомската, молекулската маса или формулската маса и се изразува воg/mol.

Моларност (М) на раствор е количество растворена супстанца, изразено во молови, во еден литар раствор.

Молекула е група од два или повеќе атоми кои се држат заедно со сили наречени ковалентни врски.

Молекулска маса е просечната маса на молекулата на една супстанца во однос на масата на атомот на јаглерод-12. Таа е сума од масите на атомите кои ја сочинуваат молекулската формула.

Молекулска орбитала е област во молекулата каде има голема електронска густина или голема веројатност за наоѓање на електрон. (Види исто така, антисврзувачка молекулска орбитала и сврзувачка молекулска орбитала.)

Молекулската формула ги дава симболите и точниот број од секој вид атоми кој се среќава во молекулата.

Молекулското соединение како најмали карактеристични ентитети содржи молекули, а овие молекули ги одредуваат својствата на соединението.

Молски однос.Види стехометриски фактор.

Молски процентна компонента во хомогена смеса (раствор) е процентот од сите молекули на дадената компонента во смесата.

Молски удел (х) на компонента во хомогена смеса (раствор) е делот од сите молекули на дадената компонентата во смесата.

Момент (диполен момент) на врска го опишува степенот до кој се разделуваат позитивниот (d+) и негативниот (d–) полнеж во ковалентната врска помеѓу два атома.

Моментална брзина на реакција е брзина на реакцијата во определен момент од одвивањето на реакцијата. Таа се определува преку тангентата на графикот на зависноста на концентрацијата од времето,за времето кое не интересира.

Монодентатен лиганд е таков лиганд кој се поврзува на металниот центар во комплексот преку еден пар електрони од донорниот атом.

Мономери се мали молекули кои се способни да постојат самостојно но кои при соодветни услови можат да се поврзат заедно и да формираат огромна молекула наречена полимер. (Види исто така, полимеризација.)

Монопротична киселина е киселина која во својата молекула содржи еден водороден атом кој може да се јонизира.

Н

Наноматеријали се материјали кои имаат уникатни и посакувани својства кога големината на честичките во примерокот е намалена на нанометарска скала.

Неелектролит е супстанца која постои само или скоро само во молекулски облик, без разлика дали е во чиста состојба или во раствор.

Неметал е елемент кој нема метални својства. Неметалите во општ случај се слаби спроводници на топлина и електричество и се крти кога се во цврста состојба. Атомите на неметалите обично имаат поголем број валентни електрони од металите и имаат тенденција да образуваат анјони. Атомите на неметалите се сместени во р-блокот на периодниот систем (плус водород и хелиум).

Неполарна ковалентна врскае таква врска каде има еднаква распределба на електроните помеѓу сврзаните атоми. Електроните не се поблиску до еден од атомите во однос на другиот атом, значи тука нема раздвојување на полнежот

Неподеленипарови се електронски парови кои припаѓаат исклучиво на еден од атомите во луисовската структура. Тие не се поделени и затоа не се вклучени во хемиското сврзување.

Неутрализација е реакција во која реагираат киселина и база на таков начин што во конечниот раствор нема вишок ниту на киселина ниту на база. Продуктите на реакцијата се сол и вода.

Неутрон е фундаментална честичка на материјата која се наоѓа во јадрото на атомите. Неутроните имаат маса од 1,0087uи немаат електричен полнеж.

Нормална температура на вриење (нормална точка на вриење) на течност е температурата на која течноста врие на притисок од 1atm.

Нормална температура на топење (нормална точка на топење) на цврста супстанца е температурата на која цврстата супстанца се топи на притисок од 1atm.

Нуклеон е заедничко име за честичките во јадрото, протони и неутрони.

Нуклид е израз кој се користи за да се означи атомски вид кој има точно определен атомски број и масен број, како што е ¹²₆С. (Види исто така, изотопи.)

Њ

Њутн (N) е основна SI единица за сила. Тоа е сила која е потребна маса од 1kg да добие забрзување од 1m/s². Односно,1N= 1kgms^–2.

О

Озонски слој е слој во стратосферата, дебел околу 20km и центриран на височина од околу 25 до 30km, кој има многу повисока концентрација на озон од остатокот на атмосферата.

Околина е областа надвор од системот, таму каде што се вршат мерењата.

Оксидација е процес во кој оксидациониот број на елементот се зголемува. Тоа е полуреакција на оксидационо-редукционата реакција во која се оддаваат електрони.

Оксидационен број на елемент во соединение е начин на означување на бројот на електрони кои тој атом ги загубил, добил или поделил при формирањето на соединението.

Оксидационо средство (оксиданс) е супстанца која ја овозможува оксидацијата која се случува во оксидацино-редукциона реакција. Самото оксидационо средство се редуцира.

Опасен материјал е материјал кој когасо негоне се ракува соодветно може да предизвика или да придонесе до појава на болест или смрт или да го загрози човечкиот живот или околината.

Осмоза е нето проток на растворувач низ полупропустлива мембрана од чист растворувач кон раствор, или од раствор со пониска концентрација кон тој со повисока концентрација.

Осмотски притисок на раствор е притисокот кој мора да се примени на растворот за да се спречи протокот на молекулите на растворувачот кон растворот кога растворот и чистиот растворувач се разделени со полупропустлива мембрана.

Основна состојба на атомот е атомот на неговото најниско енергетско ниво. (Види исто така, ексцитирана состојба.)

Отворен систем има граница низ која може да постои пренос на супстанци.

П

parts per trilion, ppt: се изразува состав на смеса како број на делови на една компонента на билион делови од целата смеса, обично на база на маса за течни раствори и на база на молови за гасни смеси.

parts per million, ppm: се изразува состав на некоја смеса како број на делови на една компонента на милион делови од целата смеса, обично на база на маса за течни раствори и на база на молови за гасни смеси.

Паулиев принцип на исклучување: два електрона во еден атом не можат да имаат четири исти квантни броеви. Последица од овој принцип е тоа што не може да има повеќе од два електрона во една орбитала, а тие два електрона мора да имаат спротивни спинови.

Парцијалниот притисок на било кој гас е дефиниранк ако p_J = x_Jp_J, каде x_J = n_J/n е молскиот удел во смесата, а p e вкупниот притисок

Периодичен закон: кога елементите се подредени според зголемување на атомскиот број определени физички и хемиски својства се повторуваат во правилни интервали (периодично).

Правило на октет (октетно правило): најголем број од ковалентно сврзаните атоми претставени со луисовска структура имаат осум електрони во својот надворешен (валентен) слој. При формирањето на јонски соединенија, јоните на елементите од главните групи покажуваат тенденција да го следат правилото на октет.

Паскал (Ра) е основна SI единица за притисок. Тоа е притисокот од 1 њутн на квадратен метар, 1Nm^–2.

Периоден систем е табеларен приказ на елементите според зголемување на атомскиот број, а елементите кои имаат слични својства се поставени во исти вертикални колони (Оригиналната табела на Менделеев била конструирана според атомските маси, а не според атомските броеви.)

Пи (p) врска се образува со паралелно (странично) препокривање на р орбиталите на сврзани атоми. Двојната врска се состои од една s  и една p врска, а тројната врска од една s  и две p врски.

Пирометалургија вклучува металуршки методи базирани на високотемпературни реакции кои вклучуваат цврсти супстанци.

Планкова константа (h) е нумеричка константа која ги поврзува енергијата на фотон на светлината и неговата фреквенција:E=hn. Нејзината вредност е 6,62606876 х 10^–34 Ј.

Повеќекратна врска е ковалентна врска во која два атоми помеѓу себе делат или два пара (двојна врска) или три пара (тројна врска) електрони.

Податоци се факти собрани при внимателни набљудувања и мерења на правени во текот на експериментите.

Позитрон (b⁺) е позитивно наелектризирана честичка која има иста маса како b^– честичката.

Поларна врска: помеѓу два атоми електроните се привлечени поблиску кон атомот со поголема електронегативност, поради што доаѓа до раздвојување на полнежот. На едниот крај на врската има мал негативен полнеж, d–, а на другиот крај мал позитивен полнеж, d+.

Поларна е онаа молекула кај која има мало раздвојување на позитивниот (d+) и негативниот (d–) полнеж, кое е предизвикано од разликата во електронегативноста и од геометријата на молекулата

Поларизабилност е мерка за тоа колку лесно густината на електронскиот полнеж во атом или молекула се деформира од надворешно електрично поле. Таа е мерка за тоа колку лесно може да се индуцира дипол во атом или молекула.

Полиатомски јон е наелектризирана честичка која се состои од два или повеќе ковалентно сврзани атоми.

Полидентатен лиганд се поврзува на металниот центар во комплекс на повеќе од едно место.

Полимер е голема молекула која се формира со комбинирање на мали молекули (мономери) кои се повторуваат.

Полимеризација е вид на реакција во која мали единици кои се повторуваат (мономери) се комбинираат и образуваат големи молекули (полимери).

Полиморфизам е својство на супстанца да кристализира во две или повеќе форми како,на пример, кај сулфурот кој постои во ромбичен и моноклиничен облик.

Полипептид е полимер од амино киселини. Тој обично има помала молекулска маса од протеините.

Полипротична киселина е киселина која во една молекула има повеќе од еден Н атом кој може да се јонизира. Јонизацијата на полипротичната киселина се одвива во одвоени чекори.

Постојана тврдост на водата е состојба во која не доминираат НСО₃^– јони, туку други анјони. (Види исто така тврда вода.)

Примарен третман на отпадна вода вклучува третман на отпадните води во воден базен за задржување на водата со цел да се отстранат некои отпадни цврсти супстанци како што е тиња со едноставна седиментација (таложење).

Притисок (Р) е сила на единица површина – односно,P =F/A.

Продукт е супстанца која се образува во хемиската реакција. Формулите на продуктите се јавуваат на десната страна од хемиската равенка.

Протон е честичка во јадрото која носи фундаментална единица на позитивен полнеж и има маса од 1,0073u.

Процентен приносе однос на експерименталната добивка со теоретската добивка на определена хемиска реакција изразен во проценти.

Процентен состав на некоја супстанца е масен удел на секој елемент во супстанцата изразен во проценти.

Прочистување е процес на отстранување на нечистотиите од метал со различни хемиски или физички средства.

Р

Радиоактивност (радиоактивно распаѓање) е спонтана емисија на јонизирачко зрачење од атомските јадра на некои изотопи.

Разредување е процес при кој се создава раствор со пониска концентрација од поконцентриран раствор со додавање на соодветно количество растворувач.

р-блок е дел од периодниот систем во кој во процесот на изградба се пополнуваnp потслојот (р потслојот на надворешниот слој). Сите елементи од р-блокот се елементи од главните групи.

Реактант е појдовен материјал или супстанца која се троши во хемиска реакција. Формулите на реактантите се пишуваат на левата страна на хемиската равенка.

Реактивен материјал е тој кој има тенденција спонтано или бурно да реагира со воздух или вода.

Редукција е процес во кој оксидациониот број на елементот се намалува. Тоа е полуреакцијата во оксидо-редукциона реакција во која се „примаат“ електрони.

Редукционо средство (редуктант) е супстанца која ја овозможува редукцијата која се случува во оксидационо-редукциона реакција. Самото редукционо средство се оксидира.

Руда е минерал кој се јавува во природата, а кој содржи метал во облик и концентрација што овозможуваат негова екстракција.

rad (апсорбирана доза зрачење) одговара на апсорпција на 1 х 10^–2 Ј енергија на килограм материја.

rem (рендген еквивалент за човек) е rad помножен со фактор кој го зема предвид фактот дека различни типови на зрачење со иста енергија имаат различен ефект врз луѓето

С

Сврзувачки пар е пар на електрони кој е поделен помеѓу два атома во молекула.

Систем е дел од светот за кој постои специјален интерес.

Слободен радикал eмногу реактивен атом или молекулски фрагмент кој се карактеризира со тоа што има еден или повеќе неспарени електрони. Слободните радикали се сметаат за интермедијари во некои хемиски реакции.

Смеса е вид на материја чиј состав и својства можат да варираат од еден примерок до друг. (Види исто така, хетерогена смеса и хомогена смеса.)

Со делови од билион (parts per trilion, ppt) се изразува состав на смеса како број на делови на една компонента на билион делови од целата смеса, обично на база на маса за течни раствори и на база на молови за гасни смеси.

Соделови од милион (partspermillion,ppm) се изразува состав на некоја смеса како број на делови на една компонента на милион делови од целата смеса, обично на база на маса за течни раствори и на база на молови за гасни смеси.

Со молекулската геометрија се опишува геометриска фигура која се формира кога соодветните атомски јадра во една молекула или полиатомски јон ќе се поврзат со прави линии. Молекулската геометрија се однесува на геометрискиот облик на молекулата или полиатомскиот јон.

Соединение е супстанцакоја е составена одатоми на два или повеќе елементи, а различните атоми се сврзани во точно определени соодноси.

Состав е поим кој се однесува на видовите атоми и на нивните релативни соодносиво примерок од материјата.

Сурово железо е сирово железо со голема количина на јаглерод кое се произведува со редукција на железна руда во висока печка. (???)

Т

Талог (преципитат) е нерастворливо соединение кое се формира со реакција во раствор.

Температурата е својството што ја покажува насоката на поминување на енергијата низ цврст топлоспроводлив ѕид

Температура на вриење (точка на вриење) на течност е температурата на која врие течноста – температурата на која парниот притисок на течноста е еднаков на надворешниот атмосферски притисок.

Температура на мрзнење (точка на мрзнење)е температурата на која течноста мрзне, односно течноста доаѓа во рамнотежа со цврстата супстанца. За чиста супстанца температурата на мрзнење и температурата на топење се исти.

Температура на топење (точка на топење) на цврста супстанца е температурата на која таа се топи, односно, тоа е температурата на која таа доаѓа во рамнотежа со течната фаза.

Течен кристале физички облик на супстанца кој има својства на течност, а оптички својства на кристална цврста супстанца.

Топење е процес во кој цврстата супстанца преминува во течност.

Топлина (q) е пренос на енергија во или од еден систем предизвикана од разликата на температурата помеѓу системот и неговата околина.

Точностa на група мерењае определена од блискоста на средната вредност од групата мерења со најверојатната барана вредност.

Ф

Фаза е форма на материјата што е целосно униформна по хемиски состав и физичка состојба

Фазна граница е линија што раздвојува области во фазниот дијаграм, на која се прикажани вредности на р и Т при кои две фази коегзистираат во рамнотежа

Фазен дијаграме график на зависноста на притисокот и температурата кој укажува на условите при кои, во рамнотежа, супстанцата постои како цврста, течност, гас или некоја комбинација од нив.

Фазна промена е промена од една фаза во друга, како, на пример, од цврста во течна или од течна во гасовита.

Фактор на конверзија е однос на изрази– еквивалентен на бројот 1 – кој се користи да се претворатединиците во кои се изразува некоја величина.

Фарадеева константа (F) е електричен полнеж, во кулони, на мол електрони –96485C/mol.

Феромагнетизам е магнетен ефект многу посилен од парамагнетизмот и поврзан со железо, кобалт, никел и определени легури. За да се појави потребно е атомите да бидат и парамагнетни и со определена големина за да можат да се формираат магнетни домени.

Физичко својство е карактеристика на примерок од материјата чија промена не доведува до промена во составот.

Фиксирање на азот (азотофиксација) претставува претворање на атмосферскиот азот (N₂) во вид на азотни соединенија. Ова се случува природно во азотниот циклус и вештачки при синтеза на амонијак. (Види исто така, азотен циклус.)

Флотација е металуршки метод со кој рудата се одовјува одјаловината, која се заснова на селективноквасењена рудата со површинско активни средства.

Формален полнеж, концепт кој се користи при пишувањето на луисовски структури, е бројот на валентни електрони во изолиран атом минус бројот на електрони кои ги има атомот во луисовската структура.

Формулна единка е наједноставна комбинација на атоми или јони во согласност со формулата на соединението. Во јонски соединенија тоа е најмалиот можен електронеутрален збир од јони.

Формулска маса е масата на формулнатаединка во однос на масата на атомот на јаглерод-12. Таа е збир од масите на атомите или јоните кои се претставени со формулата.

Фотоелектричен ефект претставува емисија на електрони од површината на определени материјали кога апсорбираат светлина со соодветна фреквенција.

Фотон е квант на енергија во облик на светлина. Енергијата на фотонот е зададена со изразотE =hn.

Фотохемиски смог е воздух кој е загаден со оксиди на азот и несогорени јаглеводороди заедно со озон и неколку други компоненти кои се создаваат под дејство на сончевата светлина.

Фракциона дестилација е метод за раздвојување на испарливи компоненти од раствор кои имаат различен притисок на пареите и температури на вриење. Таа вклучува повеќекратни испарувања и кондензации кои се одвиваат континуирано во дестилациона колона.

Фракциона кристализација е метод за прочистување на цврстата супстанца со нејзино растворање во соодветен растворувач и со менување на температурата на растворот до вредност кога растворливоста на раствореникот е помала (обично на пониска температура). Вишокот раствореник кристализира како чиста цврста супстанца, а растворливите нечистотии остануваат во растворот.

Фреквенција (n) на бран е број на циклуси на бранот (број на бранови должини) кои поминуваат низ некоја точка во единица време.

f-блок е дел од периодниот систем во кој (n – 2)f  потлсојот (f  потслојот на надворешниот слојкој евтор по редод надвор) се пополнува во изградбениот процес. f-блокот се состои од лантаниди и актиниди

Х

Хелат е петто- или шесточлена прстенеста структура која се создава во комплекси преку поврзување на еден или повеќе полидентатни лиганди со комплексообразувачот.

Хемијата е наука за составот, структурата и својствата на материјата и на промените кои се случуваат во материјата.

Хемиска врска е сила која ги држи заедно атомите во молекули или јонитево кристалите.

Хемиска кинетика е наука за брзините на хемиските реакции, факторите кои влијаат на брзините и механизмите на реакциите.

Хемиска номенклатура е систематски начин на поврзување на имињата со формулите на хемиските соединенија.

Хемиска промена. Види хемиска реакција.

Хемиска равенка е опис на хемиска реакција која користи симболи и формули за да ги претстави елементите и соединенијата вклучени во реакцијата. Пред секој симбол или формула стојат нумерички коефициенти кои укажуваат на молските односи на учесниците. Тие се потребни за да се израмни хемиската реакција.

Хемиска реакција е процес во кој примерок од материја претрпува промена во составот и/или структурата на нејзините молекули. Една или повеќепојдовнисупстанци (реактанти) сетрансформираатво една или повеќе нови супстанци (продукти).

Хемиската формула го покажува составот на соединението преку симболи на присутните елементи и индекси кои укажуваат на релативниот број на атоми од секој елемент.

Хемиски симбол е приказ на елемент кој се состои од една или две букви изведени од англиското име на елементот (или понекогаш од латинското име на елементот или на едно од неговите соединенија).

Хемиско својство е карактеристика која ја пројавува материјата при промена на составот.

Хундовото правило: прво се пополнуваат атомски орбитали со идентична енергија сопо еден електрон, а потоа доаѓа до спарување на електроните. Покрај тоа, електроните во единечно пополнетите орбитали имаат паралелни спинови

Хетерогена смеса е смеса во која составот и/или својствата варираат од една до друга област во смесата.

Хибридизација е хипотетички процес во кој чистите атомски орбитали се комбинираат за да се добие множество од нови орбитали наречени хибридни орбитали со кои се опишува ковалентното сврзување со методот на валентна врска. (Види исто така, ѕр, ѕр²,ѕр³,ѕр³ d, sp³ d² хибридизација.)

Хибридни орбитали се формираат со комбинирање на атомски орбитали за да се образува множество од нови орбитали.

Хидролиза (во општ случај) е реакција на некоја супстанца со водата во која и супстанцата и водата се јонизираат. Во полимитиран случај, тоа е киселинско-базна реакција помеѓу некој јон и водата.

Хидролошки циклус (циклус на водата) е серија од процеси кои се случуваат во природата со кои водата се рециклира во околината – цврстата кора на Земјата, океаните и базените со свежа вода и атомосферата.

Хидрометалургија е екстракција на метал од неговите руди со процеси кои вклучуваат вода и водни раствори.

Хипотеза е објаснување или предвидување кое се однесува на некој феномен кое може да се провери.

Хипотоничен раствор е раствор кој има осмотски притисок помал од тој на телесните течности (крв, солзи). Хипотоничниот раствор има понизок осмотски притисок од тој на изотоничен раствор.

Хомогена смеса е смеса која има ист состав и својства низ целата смеса.

Ц

Цврсти честички се загадувачи на воздухот кој се состои од цврсти и течни честички со поголема големина на молекулите но сепак доволно мали да останат суспендирани во воздухот.

Централен атом во молекула или поли атомски јон е атомот сврзан со два или повеќе други атоми.

Целзиусовата и термодинамичката температура се поврзани со

T/K = θ/°C + 273,15.

Џ

Џул (Ј) еосновна единица заенергија воSI. Тоа е работата која ја врши сила од 1 њутн (N) која делува на растојание од 1 метар. Односно, 1Ј = 1Nm= 1kgm² s^–2.

Ш

Шарлов закон: волуменот на точно определено количество гас на константна температура е правопропорционален на неговата Келвинова температура. Односно, V знак T, или V = constant x T.

Преземи го каталогот на непознати зборови по хемија за прва година во pdf