Јатрохемија

Јатрохемијата е учење што направи пренасочување на главната идеја на алхемијата кон медицината и е зародиш на модерната фармакологија.

Алхемискиот крст, грозоморниот симбол на распната змија е стар алхемиски цртеж што го претставува „поправањето на испарливото“ и го претставува живиниот еликсир, легендарен лек за отстранување на „испарливиот“ или отровниот елемент.

Дали личи на денешниот симбол за фармација?

Јатрохемијата е гранка на алхемијата која наместо да ги трансмутира металите (злато од олово на пример), се занимава со изнаоѓање лекови за разни болести. Основач на овој подтип на алхемија е швајцарскиот лекар Парацелзус. Неговото целосно име е Auroleus Philippus Theophrastus Bombastus von Hohenheim (1493-1541), а тој го избрал прекарот Парацелзус поради значењето „подобар од Целзус“ - римски лекар чии методи сè уште се користеле во тоа време.

Парацелзус бил еден од алхемичарите кои  гo одбележaле XVI век. Тој бил син на лекарот Вилхелм фон Хоенхајм и веќе на рана возраст имал можност да се запознае со медицинската пракса од тоа време. Кога имал шеснаесет години, се запишал на Универзитетот во Базел за да студира хемија, медицина и хирургија. Многу патувал и стекнал големо практично искуство. Учел од  образовани лекари, но не го запоставил ниту знаењето на обичните луѓе. Во 1527 година ја добил функцијата градски лекар во Базел и дозвола да предава на тамошниот универзитет. Тој се спротивставил на воспоставените медицински практики, ги прогласил учењата на Гален за застарени, јавно го запалил делото на Авицена - Медицинскиот Канон (Canon Medicinae) а предавањата наместо на латински  ги држел на германски. Брзо влегувал во конфликт со официјалните научници од тоа време и често го менувал местото на живеење и работа.

Во алхемијата, Парацелзус ја видел можноста за добивање лекови наместо да се обидува да постигне трансмутација на металите. Ова пренасочување на главната идеја на алхемијата кон медицината родила цела гранка на алхемијата наречена јатрохемија или хемијатрија, од која се изродила модерната фармакологија. Парацелзус верувал дека човечкото тело се состои од три елементи (tria prima): сулфур, жива и сол, а болеста е предизвикана од нерамнотежа помеѓу овие елементи.

Парацелзус рекол ...

„Сулфурот ја отелотворува душата, (емоциите и желбите)“

„Солта го претставува телото“

„Живата   е олицетворение на духот (имагинација, морален суд и повисоки ментални способности)“

„Со разбирање на хемиската природа на „триата прима“, лекарот може да открие средства за лекување на болеста“

 Во терапијата често користел лекови на база на сулфур, олово, жива, бакар, антимон и железо, кои ги добивал во процесите на жарење, топење, кристализација, дестилација и таложење. Тој жестоко се борел  да ги разграничи двата правци на алхемијата, онаа што се обидува да добие злато, alchemia transmutatoria, од онаа што служи за правење лекови, chemia medica.

Тој верувал дека алхемијата може да се користи за да се добие универзален лек, лек кој ќе излечи секаква болест, која ја нарекол arcanum. Парацелзус бил  свесен за врската помеѓу токсичноста и дозата, а од него доаѓа изреката „сите супстанци се отровни, зависи само од количината“ (Dosis sola facitvenenum). Тој се залагал за употреба на метали во терапијата, првенствено антимон и жива.Антимонот најверојатно бил откриен од Василиј Валентин, а Парацелзус ја открил неговата способност да ги елиминира дигестивните заболувања. На пациентите им се давале топчиња од антимон за да предизвикаат повраќање, а тие исто така ја стимулирале цревната перисталтика. Чашите со антимон се користеле за да им помогнат на луѓето да се ослободат од алкохолизмот, каде што виното се оставало да „направи“ антимон тартарат, кој исто така предизвикал повраќање. Користел  жива за лекување на сифилис, кој во тоа време ја пустошел Европа. Сифилисот бил загрижувачки раширен во таа ера и многумина кои го имале  биле ставени во изолација поради менталната нестабилност што болеста им ја предизвикала. Сифилисот бил нарекуван и како ѕверска болест поради деформитетите што ќе им ги всади на луѓето.

Општо земено, Парацелзус бил фасциниран од живата и тврдел дека таа ги обновува сите делови од телото и ја враќа силата. Имало многу противници на употребата на овие два метали во медицината, поради нивната изразена токсичност. Сепак, епидемијата на сифилис што брзо се ширел барала  брзо сузбивање, така што живата широко сè уште се  користела за лекување на оваа болест.

Во терапијата покрај споменатите метали користел и разни дестилати и растителни екстракти кои ги класифицирал како еликсири и тинктури. Користел и разни масла добиени со сува дестилација на растителни и животински суровини, како и лекови од минерално потекло. Имал препарати на база на еленов рог и безоар (камен од стомакот на дивокоза кој се состои од влакна и растителни влакна), потоа опиум, златна сол, бисери и асфалт. Ги проучувал болестите на рударите во Корушка, поранешна Австрија, кои се предизвикани од вдишувањето на пареата на жива и арсен од рудниците и се смета за основач на медицината на трудот. Од делата што ги напишал треба да ги споменеме Dearcanis, De elidxiriis и De transmutatione metalloru. За време на неговиот живот било објавено само едно дело,„Големата хирургија“, која била напишана на германски јазик, додека другите дела биле печатени постхумно.

Во зависност од тоа дали биле за или против Парацелзус, научниците биле поделени на парацелзисти и антипарацелзисти. Меѓу неговите поддржувачи, нема многу познати имиња во тогашната наука, иако вреди да се споменат Јохан Баптист ван Хелмонт, Адам фон Боденштајн, Освалд Крол и Гехард Дорн.

Парацелзус ги реформирал медицината и фармацијата со своите учења. На неговите теории не им беше посветено соодветно внимание од самиот почеток. Иако понекогаш правел грешки со препишување терапии со опасни хемикалии, тој го вовел концептот „хемиска медицина“ во медицината и се смета за татко на модерната фармацевтска хемија.

Од каде дошло името?

Јатрохемијата е термин изведен од зборовите „јатрос“ што се однесува на практиката на медицината или лекарите (Gr: iatrikos ~ iatros, лекар) и „хемичар“ од „хемичар“. и „ал-хемија“, во умот на пронаоѓачот, јатрохемијата е еден чекор понапред од попримитивните учења познати како „алхемија.“ Научникот кој го популаризирал терминот јатрохемија бил Johanne Baptiste von Helmont  (1577-1644), белгиски хемичар и мистик чие прво занимање било како капучински фратар  и чиј подоцнежен природен филозофски потфат во животот била алхемијата.

Johanne Baptiste von Helmont 

Johanne Baptiste von Helmont бил следбеник на парацелзијанизмот. Оваа форма на алхемија, како што беше редефинирана од Jakob Boehme, била дизајнирана да прими похристијанска смисла на нејзините учења, преку потпирање на тројството - земја/метали, сулфур и жива - за многу од нејзините најалхемиски тврдења. Хелмонт, исто така, бил  еден од првите што силно ја промовирал употребата на гравитацијата (Њутнова енергија) во евалуацијата  на решенијата, како на пример за анализата  на урината со цел да помогне во дефинирањето на болеста на пациентот. Според филозофијата на Хелмонт, сите физички предмети имаат внатрешен „блас“ или дух, понекогаш познат како археус. Хемиските состојки одговорни за археусот имале свој производ или средство за ферментирање познат како „гас“. Токму овој гас,Хелмонт почувствувал дека ја дефинира „сензорно-мотивната душа“ или anima sensitiva motivaque на поединецот, причината за нечија свест. Секое хемиско откритие поврзано со гас што го вклучува телото може да биде поврзано со физиологијата на телото и причина за болест во овој дел од филозофијата на Хелмонт.

Филозофијата на Хелмонт има свои паралели со одредени делови од хуморалната  теорија. Овие паралели им овозможија на филозофите и научниците да ги поврзат хемикалиите на телото и/или археусот со традиционалната хипократова теорија за четири елементи, во која воздухот беше можен еквивалент на Хелмонтовиот „гас“, а природните состојби на хемиските состојки на Хелмонт важен дел од факторот. утврдување дали тие се поврзани со жолтата жолчка, сината жолчка, крвта или водата или дали може да се сметаат за поврзани со природни земјени елементи или природни водни елементи. (Огнот бил прилично запоставен и се разгледал само како извор на топлина).„Гасот“ на Хелмонт сепак била помодерна интерпретација на она што стана застарено размислување. Филозофијата на Хелмонт, исто така, им помогнала на уште неколку писатели и научници заинтересирани за алхемијата, хемијата и медицината, да станат популарни во наредните години.